Zespół Systemów Informacji Geograficznej i Kartografii

Atlas Rzeczypospolitej Polskiej


Wstęp

Większość państw świata posiada atlasy narodowe - reprezentacyjne dzieła kartograficzne, dające wielostronną charakterystykę tych państw w ich aktualnych granicach. W wielu z nich są przygotowywane lub już opublikowane kolejne zaktualizowane i unowocześnione wydania takich atlasów-encyklopedii. Do tego grona dołącza właśnie Polska, gdyż niedostępny na rynku Narodowy Atlas Polski z lat 1973-1978 z wielu względów należy uznać już za przestarzały. W Polsce - kraju przechodzącym zasadnicze zmiany ustrojowe, udostępnienie społeczeństwu aktualnych informacji o poszczególnych komponentach środowiska naturalnego oraz o różnych przejawach życia społecznego i gospodarczego jest szczególnie ważne. Powyższa motywacja legła u podstaw wspólnej inicjatywy opracowania i wydania nowego atlasu narodowego przez Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania Polskiej Akademii Nauk oraz Głównego Geodetę Kraju, reprezentującego Państwową Służbę Geodezyjną i Kartograficzną.

Ogólna koncepcja ATLASU powstała w Instytucie Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN. Prace redakcyjne nad ATLASEM prowadziła w Instytucie Pracownia Kartografii (od 1994 r. Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej), która koordynowała także pracę 164-osobowego zespołu autorów z kilkunastu wyższych uczelni i instytutów naukowo-badawczych. W celu zapewnienia dziełu wysokiego poziomu naukowego nad całością prac autorskich i redakcyjnych czuwała powołana przez Głównego Geodetę Kraju 39-osobowa Rada Naukowa ATLASU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ pod przewodnictwem profesora Jerzego Kondrackiego z Uniwersytetu Warszawskiego, złożona ze specjalistów reprezentujących różne dyscypliny geograficzne i nauki pokrewne. Rada Naukowa służyła także pomocą w rozwiązywaniu problemów metodycznych, wyłaniających się podczas opracowywania ATLASU.

W trakcie prac nad ATLASEM nastąpił zasadniczy przełom technologiczny. Redakcja techniczna i wykonanie oryginałów wydawniczych pierwszych dwóch części ATLASU to efekt pracy zespołu redaktorów i pracowników kartograficznych z Polskiego Przedsiębiorstwa Wydawnictw Kartograficznych im. E. Romera w Warszawie. Natomiast opracowanie techniczne prawie wszystkich map do trzeciej i czwartej części ATLASU jest dziełem kartografów-operatorów komputerowych z Pracowni Kartografii i Systemów Informacji Geograficznej oraz wspomagających ich kolegów z Centrum Informacji o Środowisku UNEP/GRID w Warszawie. Czystorys sześcioarkuszowej mapy przeglądowej w skali 1:500 000 wykonano w Państwowym Przedsiębiorstwie Geodezyjno-Kartograficznym w Warszawie. Całość prac przygotowawczych i sam druk wykonano w Polskim Przedsiębiorstwie Wydawnictw Kartograficznych. Obowiązki wydawcy ATLASU w imieniu Głównego Geodety Kraju pełnił do 1996 roku Departament Katastru, Geodezji i Kartografii byłego Ministerstwa Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa, a od początku 1997 roku Departament Kartografii i Fotogrametrii Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii.

Przy opracowywaniu koncepcji zakresu i układu treści, rozwiązań graficznych oraz formy edytorskiej ATLASU kierowano się chęcią najlepszego jego dostosowania do potrzeb i wymagań potencjalnych użytkowników. Właśnie z tego względu ATLAS jest dziełem jednotomowym, ale wydawanym sukcesywnie w czterech częściach tematycznych w postaci luźnych arkuszy mapowych, umieszczonych we wspólnym etui. Każda część ATLASU stanowi zamkniętą całość tematyczną.

Część I zawiera mapy dające podstawowe informacje o terytorium kraju (w tym 6-arkuszową mapę przeglądową), jego historii oraz przestrzennej organizacji państwa i społeczeństwa. Na część II składają się mapy informujące o budowie geologicznej, rzeźbie terenu, wodach, klimacie, roślinności i świecie zwierzęcym, a także o przekształceniach i ochronie środowiska przyrodniczego. Część III przedstawia ludność kraju - jej rozmieszczenie, rozwój, strukturę itp. Oraz różne zagadnienia społeczne, m.in. warunki bytowe, oświatę, ochronę zdrowia i bezpieczeństwo publiczne. Wreszcie część IV, poświęcona gospodarce, obrazuje stan jej poszczególnych działów oraz ich wzajemne powiązania.

Każdą część ATLASU poprzedza wprowadzenie ze zwięzłym omówieniem jej zawartości, a ponadto na odwrotnej stronie każdego arkusza mapowego umieszczony jest - oprócz spisu zamieszczonych na nim map i wykazu materiałów źródłowych - krótki, głównie metodyczny komentarz. Wchodząca w skład ATLASU część tekstowa (informacje edytorskie, przedmowy) została uzupełniona opublikowanym wraz z jego częścią IV spisem wszystkich map i autorów, członków Rady Naukowej oraz skorowidzem nazw. Z myślą o użytkownikach zagranicznych wszystkie legendy i teksty w ATLASIE są dwujęzyczne - polskie i angielskie.

W koncepcji ATLASU uwzględniono - wzorując się na kilku atlasach zagranicznych - możliwość uzupełniania podstawowego zestawu map. Atlas jest bowiem włączony przez Głównego Geodetę Kraju do podstawowego programu Państwowej Służby Geodezyjnej i Kartograficznej jako jej oficjalne wydawnictwo. Założone jest przy tym permanentne prowadzenie i aktualizowanie dzieła, zamiast wydawania w pewnych odstępach czasu kolejnych edycji. Przewidziane jest zatem sukcesywne wydawanie dodatkowych pojedynczych arkuszy mapowych, które użytkownicy będą mogli włączyć do posiadanego już ATLASU. Będą to zarówno nowe tematy, jak i zaktualizowane opracowania map wcześniej wydanych. Koncepcji tej podporządkowana jest wewnętrzna struktura ATLASU, znajdująca odbicie w otwartości systemu numeracji arkuszy mapowych, w którym uwzględniono ich przynależność do określonego działu tematycznego oraz miejsca w tym dziale. Każdy ewewntualny nowy arkusz otrzyma odpowiedni numer w danym dziale tematycznym, co ułatwi jego umieszczenie wśród już posiadanych arkuszy.

Oczekujemy, że zawarta w ATLASIE RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ wiedza o kraju będzie z pożytkiem wykorzystywana zarówno przez polityków, pracowników administracji publicznej, działaczy społecznych, jak również przez ogół zainteresowanych tą wiedzą obywateli. ATLAS powinien stać się także ważnym i użytecznym narzędziem dydaktycznym w szkolnictwie różnych szczebli. Wyrażamy ponadto przekonanie, że będzie on służył naszej integracji z Europą, umożliwiając lepsze poznanie Polski jej zagranicznym partnerom.